Ήταν οι Σουμέριοι φιλελεύθεροι;

Πήλινος κώνος από την πόλη Lagash, Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι

Ένας από τους πρώτους πολιτισμούς αναπτύχθηκε πριν από περίπου 6.000 χρόνια στην περιοχή της Μεσοποταμίας, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Ιράκ. Ο λόγος φυσικά για τους Σουμέριους ή αλλιώς Εμ-ε-γκιρ, όπως οι ίδιοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους.

Ασχολούνταν με τη γεωργία και κυρίως με την καλλιέργεια κριθαριού στην εύφορη κοιλάδα μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, την επεξεργασία του χαλκού και την κεραμική, ενώ σύντομα ανέπτυξαν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Ως προς την πολιτική οργάνωση, οι Σουμέριοι ήταν οργανωμένοι σε πόλεις-κράτη, οι οποίες διατηρούσαν σε μεγάλο βαθμό την ανεξαρτησία τους, ενώ σε περίπτωση διαμάχης, αναλάμβανε ο Μέγας Βασιλιάς, δηλαδή ο βασιλιάς της ισχυρότερης πόλης, να λύσει τις διαφορές και να επαναφέρει την τάξη. 

Μία από αυτές τις πόλεις-κράτη υπήρξε η Lagash. Εκεί το 1878 οι ανασκαφές μίας ομάδας Γάλλων αρχαιολόγων έφερε στο φως μερικά από τα σημαντικότερα ευρήματα της ιστορίας. Τρείς πήλινοι κώνοι και μία οβάλ πλάκα, χαραγμένα στην αρχαία σφηνοειδή γραφή των Σουμέριων, μας έδωσαν πληροφορίες για μία από τις πρώτες φορολογικές μεταρρυθμίσεις της ιστορίας, αυτές του βασιλιά Urukagina.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η Lagash, μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Μ. Ανατολής, γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση καθώς υπήρξε σημαντικό εμπορικό κέντρο της εποχής. Κέδρος από τους πρόποδες του Αμανού και τα βουνά του Λιβάνου, διορίτης από την ανατολική Αραβική Χερσόνησο, χαλκός και χρυσός από την κεντρική και νότια Αραβία ήταν μερικά από τα προϊόντα που περνούσαν από εδώ.

Περί το 2.500 π.Χ. όμως, ο βασιλιάς Ur-Nanshe εγκαινίασε μία εποχή στρατιωτικών εκστρατειών και υψηλής φορολόγησης που διήρκησε για αρκετές ακόμη δεκαετίες. Όλες πλέον οι συναλλαγές ελέγχονταν από την κεντρική εξουσία, η ιδιωτική περιουσία κατασχέθηκε και η πόλη άρχισε σταδιακά να παρακμάζει. Ακόμη κι όταν ο πόλεμος τελείωσε, οι έφοροι αρνήθηκαν να παραχωρήσουν την εξουσία που τους είχε δοθεί μέσω του γραφειοκρατικού συστήματος που είχε αναπτύξει ο Ur-Nanshe. Χαρακτηριστική είναι μία παροιμία που συναντάμε σε αρκετές πήλινες πλάκες της εποχής εκείνης, σύμφωνα με την οποία "μπορεί να έχεις αφέντη, μπορεί να έχεις βασιλιά, αυτός όμως που πρέπει να φοβάσαι/σέβεσαι είναι ο έφορος", ενώ κάποιοι έκαναν λόγο για 'απώλεια της ελευθερίας' τους λόγω της υψηλής φορολόγησης.

Ακόμη, ο Ur-Nanshe και οι διάδοχοί του φαίνεται πως είχαν ορίσει επικεφαλής που ήλεγχαν ο καθένας συγκεκριμένους τομείς εμπορίου. Για παράδειγμα, ο επικεφαλής τον ψαράδων ήλεγχε το εμπόριο των ψαριών με τρόπο όμως που λειτουργούσε προς το δικό του συμφέρον. Το ίδιο ίσχυε και για τον επικεφαλής των βοσκών και ούτω καθεξής.

Όλα αυτά, λοιπόν, ήρθε να διορθώσει ο Urukagina περίπου 200 χρόνια αργότερα με την απελευθέρωση της αγοράς, τη μείωση της γραφειοκρατίας, αλλά και των φόρων, ενώ προχώρησε και στη διαγραφή χρεών όσων αποδεδειγμένα δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τις οφειλές τους.

Αυτή είναι η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά φορολογικής μεταρρύθμισης που στόχευε στο ελεύθερο εμπόριο και την ανάπτυξη της οικονομίας, προϋπόθεση της οποίας υπήρξε η χαμηλή φορολογία και η μικρότερη κατά το δυνατόν κρατική παρέμβαση.

Έκτοτε υπήρξαν πολλά ακόμη παραδείγματα μέσα στην ιστορία, όπου οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς, στο βαθμό που εφαρμόστηκαν κάθε φορά, έφεραν την ανθρωπότητα όλο και πιο κοντά στην ισότητα και την αρχή της ίσης ευκαιρίας.